Генерал Ташиевнинг болалари

Агар бугун республикада Ильф ва Петровнинг «Олтин бузоқ» романида тасвирланганидек анжуман ўтказилса, унда лейтенант Шмидтнинг болалари эмас, генерал-полковник Ташиевнинг болалари қатнашган бўларди. Ягона фарқ шундаки, лейтенант Шмидтнинг энг истеъдодли болаларидан бири Остап Бендер миллион рубль ишлаб олишни орзу қилган. Ташиевнинг сохта болалари эса осонликча юз минглаб долларларни ишлаб олишмоқда.

Фарзандлар — ҳаёт чечаклари

Яқинда Бишкекда ўзини Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси (МХДҚ) раиси Қамчибек Ташиевнинг ўғилларидан бири сифатида таништирган фирибгар қўлга олинди. Мессенжердаги сурат ва ақлли овоз тақлидидан фойдаланиб, у маҳаллий компанияни кимсан — Таймурас Ташиев бўлишига ишонтирган. Шундан сўнг товламачи тадбиркорларга шартнома таклиф қилиб, натижада аванс сифатида умумий қиймати тахминан 80 минг доллар бўлган иккита Lexus RX350 ва Hyundai Avante автомашиналарини олган, компанияга эса атиги 5,6 минг долларлик 8 тонна кимёвий реагентлар берган. Турган гап, айирбошлаш тенгсиз бўлган, бу ҳол компанияни ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларига мурожаат қилишга мажбур қилган. Суриштирув жараёнида қўлга олинган шахс Ташиевнинг ўғли эмас, оддий фирибгар бўлиб чиққан.

Айтиш керакки, бу МХДҚ раҳбарининг ўзи билмаган ҳолда савдо битимлари ҳомийси Гермес худоси ҳолатига тушиб қолганига биргина мисол эмас. 2023 йили Адилет деган бир кимса икки фуқарога ўзини Қамчибек Ташиевнинг ўғлиман, деб таништирган. Фирибгар «Тойота Приус» автомобили ва 400 минг рублни қўлга киритган. Бироқ, ўлжалар унга юқмаган: уни Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси қўлга олиб, вақтинчалик ҳибсхонага жойлаштиришган.

2024 йили исми-шарифининг бош ҳарфлари Ж.И.Р. бўлган инсон ҳам осон йўл билан пул ишлашга қарор қилади. Ташиевнинг навбатдаги «ўғли» сифатида жабрланувчидан 240 минг доллар олган, бироқ кейинчалик ҳибсга олинган ва 1-сонли тергов изоляторига жойлаштирилган.

Табиийки, дарҳол ўзларини инқилобнинг марҳум қаҳрамони қариндоши деб таништирган ва совет корхоналаридан ўлпон йиққан Ильф ва Петровнинг лейтенант Шмидти фарзандлари ёдга тушади. Аммо, бизнинг ҳолатда негадир унутилмас лейтенант ролини тирик ва соғ-саломат генерал-полковник Ташиев ижро этади.

«—Лейтенантнинг учта ўғли бўлган, — деганди Бендер, — иккитаси ақлли, учинчиси эса аҳмоқ».

Генерал-полковник Ташиев сохта ўғилларининг барчаси аҳмоқ бўлиб чиқди ва охир-оқибат хавфсизлик кучлари томонидан қўлга олинди. Тўғри, уларнинг қурбонлари булардан ҳам ўтган аҳмоқдек кўринади, негадир улар индамасдан товламачиларга пул ва мол-мулкларини бериб юборишган. Бироқ, бу алоҳида мавзу, биз унга кейинроқ қайтамиз.

Қамчибек Ташиевнинг сохта «фарзандлари» ҳақида гапирадиган бўлсак, биз жамоатчиликка маълум бўлган воқеаларга дуч келамиз. Бироқ, аслида бундай ҳолатлар тез-тез содир бўлиши мумкин: фирибгарлар ўз қурбонларини бир зумда алдашади ва улар эса ҳатто ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларига мурожаат ҳам қилишмайди. Бу шуни англатадики, Ташиевнинг миллиардер Павел Дуровдан ҳам кўпроқ сохта «болалар»и бўлиши мумкин ва уларнинг барчаси ҳамон ўз юртдошларини алдаш йўлларини қидиришмоқда.

Бироқ, бу ҳолатда демографик муаммолар унчалик қизиқ эмас. Нима учун Ташиев исмини эшитган одамлар, классик айтганидек, машаққатли меҳнат эвазига қўлга киритилган нарсаларини осонликча бериб қўйишини тушуниш муҳимроқ.

Оила бюджетини тўлдириш

Эътиборни тортадиган биринчи ғалати нарса шуки, қурбонлар нафақат пулларини, балки машиналарини ҳам йўқотишган. Бирор киши аванс сифатида нақд пулни бошқа томонга беришини тасаввур қилиш мумкин, лекин машинанинг бунга қандай алоқаси бор? Ёки товар эвазига бошқа товар ва хизматлар таклиф этилаётган Қирғизистонда табиий айирбошлаш ҳамон ҳукмронми? Шунга ўхшаш вазиятни фақат битта ҳолатда тасаввур қилиш мумкин: одам зудлик билан тўлаши керак бўлган, лекин унинг пули йўқ ва у қўлидаги бор нарсаси билан тўлаган. Лекин бундай шошқалоқликнинг сабаби нимада?

Маълумки, ҳар қандай фирибгарликнинг асоси ёлғондан иборат. Албатта, биринчи дуч келган нотаниш одамга қараганда, масалан, Рим папасига қарз бериш психологик жиҳатдан осонроқ. Шундай бўлса-да, ўзимиздан сўрайлик: Рим папаси ва ҳаётимизда учраган бошқа машҳур кишилар биздан маош кунига қадар қарз сўрашган ёки қулай шартларда, масалан, Ватикан бир қисмини сотиб олишни таклиф қилишган? Тан олинг, бундай ҳолатларни эслаш қийин бўлади.

Бошқа томондан, машҳур одамларга бўлган ишончга қарамай, ҳамма ҳам машҳур одамга дарҳол қарз беришга ёки ҳатто улар билан шартнома тузишга тайёр эмас. Лекин негадир машҳурларга пул керак, айнан сизники. Машҳур одам ўз мақсадига эришиш учун бу ҳолатда нима қилади? Тўғри, у таҳдид қила бошлайди. Айтганча, биз юқорида айтиб ўтган ҳолатларда нафақат алдаш, балки таҳдидлар ҳам содир этилган.

Бироқ, турли хил таҳдидлар мавжуд. Одамлар ҳар қандай таҳдидни ҳам жиддий қабул қилавермайди, агар шундай бўлса, катта эҳтимол билан бориб шантажчи устидан прокуратурага ёки ўша Миллий хавфсизлик қўмитасига шикоят қилишади. Бироқ, Ташиевнинг сохта ўғиллари устидан шикоят қилиш ҳозирча ҳеч кимнинг хаёлига ҳам келмаган. Бу ерда мантиқ кундек равшан. Ташиевнинг ўғли устидан шикоят қилиш Ташиевнинг ўзидан шикоят қилиш билан баробар. Аммо у хафа бўлиши мумкин.

Аммо жиддий ўринли савол туғилади: нега алданган фуқаролар фирибгарлар билан муомала қилишаётганини дарҳол англаб етишмаган? Нега улар ҳатто Ташиевнинг ўғилларидан бири (унинг учта боласи бор) ноқонуний йўллар билан ўз манфаатларини қўлга киритишга уриниб, кимгадир таҳдид қилиши ёки ҳатто шантаж қилиши мумкинлигини ҳаёлига келтиришган бўлса?

Таймурас Ташиев. 2021 йилги фотосурат

2013 йили Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси раҳбарининг ўғли Тимурлан Ташиев билан юз берган можаро кимнингдир ёдида бўлса керак. Йигит автомобиллардан ғилдиракларни ўғирлашда шерик сифатида қўлга олинганди. Лекин, биринчидан, иш ёпилган, шу жумладан, жабрланувчининг айбланувчига нисбатан даъволари йўқлиги сабабли. Иккинчидан, аслида нима бўлган? Ғилдираклар машинадан ечиб олинганмиди? Ким ҳам ёшлигида камтарона оилавий бюджетни тўлдириш учун ғилдиракларни ечмаган дейсиз? Шундай одамлар борми? Албатта, бундай одамлар йўқ. Ва агар мавжуд бўлса ҳам, улар ҳаётда ҳеч нарсага эришмаган омадсиз одамлар ва улар билан гаплашадиган ҳеч бир нарса йўқ.

Қамчибек Ташиевнинг бошқа ўғиллари ҳам ажойиб, юксак маънавиятли йигитлар. Таймурас Ташиевнинг тўрт нафар фарзанди бор, Эмирхон эса ҳатто футбол ўйнайди. Бундай намунали кимсалар қонунга зид иш қила олишадими?

Бироқ, эҳтимол, гап Ташиевнинг ўз фарзандларида эмас, балки генерал-полковникнинг ўзидадир? Келинг, бу муносиб одамни яқиндан кўриб чиқишга ҳаракат қилайлик.

Юз сўм пулинг бўлмасин

Албатта, Қамчибек Ташиев Қирғизистоннинг энг кўзга кўринган сиёсатчиларидан бири эканлигидан бошлашимиз керак. Ҳозирги қирғиз сиёсатчилари эса, биз билганимиздек, жиддий одамлар. Агар Россияда 90-йиллари «жиддий одамлар» ибораси криминалга тегишли бўлган бўлса, Қирғизистонда, биламизки, вазият бутунлай бошқача.

Расмий таржимаи ҳолга ишонилса, МХДҚ амалдаги раҳбарининг йўли ўқдек тўғри ва равшан бўлган: 1968 йили туғилган, 1987-89 йиллари Совет армияси сафида хизмат қилган, 1992 йили Томск политехника университетини тамомлаган. Ўша постсовет олий ўқув юртларида бакалавр даражаси бўлмаган, Ташиев уч йилда қандай қилиб университетни битиргани бугунги кунгача сир бўлиб қолмоқда. Бироқ, бу саналардаги оддий чалкашлик бўлиши ҳам мумкин.

Кейин бизнес бўлган, Қирғизистон Давлат Миллий университетининг ҳуқуқшунослик факультети, яна бизнес, бизнес ва бизнес. Параллел равишда Ташиев сиёсат билан шуғуллана бошлаган.

2002 йил июнидан 2003 йил мартига қадар Қирғизистон Бош вазири аппарати ёрдамчиси, шундан сўнг 2005 йилгача Бишкекдаги Ленин тумани раҳбарининг биринчи ўринбосари бўлиб ишлаган. Кейинроқ Ташиев парламент депутати бўлган, Бош вазир Феликс Қулов билан курашган ва ўша пайтдаги президент Қурманбек Бакиев билан яқинлашган, у эса 2007 йили Ташиевни Фавқулодда вазиятлар вазирлигига раҳбар этиб тайинлаган ва республика Хавфсизлик кенгашига киритган.

Бироқ, 2009 йили Қирғизистон Бош вазири Дониёр Усенов Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг фавқулодда пул захирасини ўзлаштиргани учун Ташиевни ишдан бўшатган. Ташиев ўз айбини тан олмаган ва Усеновнинг истеъфога чиқишига эришишини айтган.

Ташиев ҳозирда жиноятчи саналган президент Бакиев ағдарилиб, қочиб кетганидан сўнг, қаҳрамонимиз «Ата Журт» партиясининг ҳамраиси бўлади, бу партияда Қирғизистоннинг бўлажак президенти Садир Жапаров ҳам раислар қаторига киради.

Ташиевдек фаол сиёсатчининг душманлари кўп (уни йўқ қилишни орзу қиладиган) ва ундан ҳам кўпроқ дўстлари (баъзилари ҳам худди шу нарсани орзу қилишади) борлиги аниқ. Душманлари унинг нуфузини туширишга ҳар томонлама ҳаракат қилишади. Масалан, Тожикистон собиқ Ташқи ишлар вазири Ҳамрохон Зарифий Ташиевни Қирғизистон ҳукумати биносини эгаллаш мақсадида митинг чоғида панжарадан ошиб ўтишга урингани учун алоҳида қоралайди. Бу баёнот ҳужжатлаштирилган бўлса-да, Қамчибек Ташиевнинг бошқа ютуқларини ҳисобга олмагани аниқ.

Шу ўринда таъкидлаш жоиз, Ташиев ўзининг дабдабали ҳаракатларидан ташқари дабдабали баёнотлари билан ҳам ажралиб туради.

Шундай қилиб, 2010 йил сентябрь ойида у «Фарғона» нашрига интервью бериб, «мамлакатимиздаги қайсидир миллат рус, ўзбек, турк ёки хитой ўзини қирғизлар билан тенг ёки ундан юқори деса, давлат парчаланади», деган эди. Кейинроқ у сўзлари бузиб кўрсатилганини айтган, бироқ бошқа ҳолатларда ҳам ўзини миллатчи сиёсатчи сифатида кўрсатган.

Ташиевнинг феъл-атвори уни қайта-қайта турли хил жанжал ва ҳуқуқбузарликларга тақаган. Фавқулодда вазиятлар вазирлиги маблағларини ўғирлаш воқеасидан ташқари, депутатликка номзод Сулаймановнинг калтаклангани, шунингдек, суд Ташиевни Қирғизистон Жиноят кодексининг 28 («Жиноятга суиқасд»), 30 («Жиноятда ширикчилик»), 295 («Ҳокимиятни зўравонлик билан босиб олиш ва ҳокимиятни зўравонлик билан ушлаб туриш»), 297-моддаси («Конституциявий тузумни зўравонлик билан ўзгартиришга оммавий чақириқлар») бўйича айбдор деб топиб, уни бир ярим йилга озодликдан маҳрум қилганини айтиш мумкин.

Юқоридагиларнинг барчасига қарамай, Ташиев сиёсий фаолиятини давом эттиради. Ва энди эски мақолни эслаш вақти келди: «Юз сўм пулинг бўлмасин, юзта дўстинг бўлсин». Аниқроғи, битта дўст бўлса кифоя, лекин у амалда ёки келажакда президент бўлиши керак. Айнан Қирғизистоннинг амалдаги президенти Садир Жапаров Ташиевни 2020 йили Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси раиси этиб тайинлади. Шундан сўнг у, эҳтимол, республикадаги энг нуфузли сиёсатчига айланган – албатта Жапаровдан кейин.

Садир Жапаров ва Камчибек Ташиев. Қирғизистон президенти матбуот хизмати фотосурати

Қизиғи шундаки, «лейтенант Шмидтнинг болалари» Қирғизистон президентини ҳам четлаб ўтмади. 2022 йили ўзини Жапаровнинг қариндоши деб таништирган фирибгарлар қўлга олинган. Маълум бўлишича, бу такаббур шахслар «Давлат божхона хизмати ва Қирғизистон Молия вазирлиги ҳузуридаги Давлат солиқ хизмати ходимларини қўрқитишган, шунингдек, ташқи иқтисодий фаолиятда иштирок этувчи жисмоний шахсларга, жумладан, ЕОИИга аъзо давлатлар импортёрларига ҳомийлик қилганлар».

Мана шу ерда фирибгарлар қўллайдиган психологик механизм аниқ бўлади. Оддий одам, ҳатто амалдор ҳам ҳукумат ҳамма нарсага қодир эканига ишонч ҳосил қилади: нафақат унинг сўнгги пулларини олиб қўйиши, балки уни йўқ қилиб юбориши мумкин. Ва, албатта, унинг олдидаги одам катта одамнинг ҳақиқий қариндоши ёки товламачи эканини аниқлашга вақти йўқ. У ҳамма нарсани беришга тайёр, шунчаки уни тинч қолдиришса бўлгани.

Депутатларни мандатидан маҳрум этиш

Қаҳрамонимизга қайтсак, МХДҚ раҳбари ва Қирғизистон президентини қўшиқда куйлаганидек, ҳақиқий эркаклар дўстлиги бирлаштиради. Ташиев Жапаровни ҳурмат қилади, Жапаров эса ўз навбатида Ташиевни унутмайди. Президентнинг Қамчибек Ташиев оиласи нефть базасини сотиб, тушган маблағга туғруқхона қургани ҳақидаги баёноти нималарга арзимайди, дейсиз? Рози бўламизки, бу, албатта, республиканинг бошқа барча аҳолиси учун яхши намунадир. Қирғизистоннинг ҳар бир фуқароси ҳеч бўлмаганда биттадан нефть базасини сотса, бутун халқнинг ҳаёти нақадар фаровон бўларди!

Бироқ, Ташиев нефть базалари савдоси билан чекланиб қолган, деб ўйламаслик керак. У сиёсатда фаол иштирок этишда давом этмоқда. Хусусан, 2024 йил сентябрида у «Ата-Журт» партиясидаги сафдошларини маҳаллий сайловлардан четлатган. Ҳаммасини битта имо ишора билан. Бунда у фақат юксак маънавий-ахлоқий мулоҳазалар била иш тутган: Ташиев давлатда юқори лавозимни эгаллаб тургани боис ўз номи билан боғлиқ партия вакилларининг сайловда қатнашишини нотўғри, деб ҳисоблаган.

Табиий савол туғилади: нега унда 2021 йили, «Ата Журт» парламентдаги ўринлар учун курашаётганида ҳам шундай йўл тутмади? Ташиевнинг айтишича, у жуда банд бўлиб, сайловларга эътибор қарата олмаган. «Партия аъзолари рухсат сўраганида, мен розилик бердим: «Ўзинг хоҳлаганингни қилинг», — деб ёзган у ижтимоий тармоқда. Хўш, энди бу улар МХДҚ раисининг хоҳлаганини қилишади, деганими? Демократиянинг ажойиб намунаси бу, унга бошқа мамлакатларнинг эришишига бир неча қовун пишиғи бор.

Камчибек Ташиев. Қирғизистон ҳукумати матбуот хизмати фотосурати

Ташиевнинг қўлга киритган улкан ютуқларига яна бир мисол, у яқинда ҳаммага эълон қилган уюшган жиноий гуруҳ ва қонун ўғрилари устидан якуний ғалабага эришди. Уюшган жиноятчиликка қарши кураш чоғида Ташиев ҳалоллигидан бехабар фирибгарлар уни 5 миллион доллар пора эвазига қўлга олишни режалаштиришган. Бироқ, Қирғизистон хавфсизлик кучлари жиноятчилар ниятини аниқлаб, уларга қаттиқ зарба беришган. Барча гумонланувчилар ҳибсга олинган ва пуллар ёвуз ниятли инсонлар хоҳлаганидек Ташиев чўнтагига эмас, балки давлатга ўтган.

Парламент аъзоси Султанбай Айжигитов билан боғлиқ воқеа анчагина шов-шувга сабаб бўлди. У расмийларни Тожикистон билан давлат чегарасини делимитация қилишда танқид қилди, унинг фикрича, бу тожик томони манфаатларидан келиб чиққан ҳолда амалга оширилган. Шундан сўнг Ташиев Айжигитов мандатдан маҳрум қилинишини ваъда берди. Бунга жавобан Айжигитов Ташиевга ташланши ва у нафақат Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси, балки прокуратура ва парламентни ҳам ўзлаштирганини айтди. Натижада депутат нафақат мандатдан маҳрум қилиниб, уй қамоғига олинган, балки унинг сўзларига кўра, МХДҚ ходимлари томонидан роса дўппосланган.

Ташиев номини эшитган қонундаги ўғрилар ҳам, депутатлар ҳам эмас –оддий қирғиз фуқаролари дарров совуқ терга ботишса ва товламачилар устидан шикоят қилишга ботинолмаса, агар бу одамлар бир мисқол бўлсин МХДҚнинг қудратли ва бўйсунмас хўжайини билан боғлиқ бўлса, бунга ажабланмаса ҳам бўлади. Агар бу кимсалар боғлиқ бўлмаган тақдирда ҳам, буларнинг барчаси қўрқинчли. Сен шикоят қилассан ва улар эса сендан сўрашади: «Наҳотки, шундай одамнинг қариндошлари жиноий фирибгарликка қодир деб ўйлаган бўлсанг? Бунинг учун сенга нима бўлишини биласанми?

У эса нима бўлишини билади. Шунинг учун дамини ичига ютиб, соқовдек жим ўтиради.