«Давлат цивилизациялашган жамият доирасида бўлсагина тирикдир»

Александр Сокуров. Ташкилотчилар фотосурати

Ўзбекистонда ўтган ҳафта ХV Тошкент кинофестивали якунланди, унда турли мамлакатлардан юзлаб киноижодкорлар иштирок этди. Уларнинг эллик нафардан ортиғи маҳорат сабоқлари берди ёки ижодий учрашувларда қатнашди. Сўнгги бир неча йил ичида Ўзбекистонда кино санъати янги, янада сифатли ва профессионал даражага кўтарилди ва шу боис ёшлар орасида нуфузи ошмоқда. ВГИК филиали очилди, Тошкентда яна бир нечта ихтисослаштирилган олий ўқув юртлари фаолият кўрсатмоқда. Ёшлар кино билан боғлиқ ҳамма нарсада иштирок этишдан мамнун, шунинг учун ушбу маърифий тадбирларда заллар, аксарият фильмлар намойиши каби, тўлган.

Машҳур рус режиссёри Александр Сокуровнинг маҳорат дарсида ҳам одамлар залга тўла эди. Унинг кинофестивалдаги дастури жуда тирбанд эди: маҳорат дарсидан ташқари, унинг «Эртак» фильми тақдимоти, «Кино беш кун ичида» ёш киноижодкорлар танловида ҳакамлар ҳайъати сифатида иштирок этиши, «Жаҳон киноси ривожига қўшган ҳиссаси учун» мукофоти тақдимотида иштирок этиши лозим эди.

Биз кинорежиссёр билан фестиваль, таълим ва давлат ҳақида суҳбатлашдик.

— Тошкент кинофестивалидан кўламли маърифий дастур ўрин олди, маҳорат дарси ўтдингиз. Шоу ва таълим бир-бирига қандай мос келади?

— Бу фестивалнинг мақсади ва қаерда ўтказиладиганига боғлиқ. Агар фестиваль катта шаҳарда бўлса, унда кўплаб ёшлар, санъат ва маданиятга қизиқувчилар кўп бўлса, унда бу тадбини таълим дастурисиз ўтказолмайсиз. Таълим компонентини унутмаслигимиз керак, чунки бундай тадбирлар одамларни кино билан таништириш учун ажойиб ва ​​баъзан ягона имкониятдир.

Александр Сокуров маҳорат дарсида. Ташкилотчилар фотосурати

Шу билан бирга, кинофестиваль нотижорат, муаллифлик фильмларини намойиш этишга рухсат бериши мумкин, бу ҳам кўплаб режиссёрлар учун камдан-кам имкониятдир. Ушбу картиналар орқали биз жамиятнинг замонавий ахлоқий ранг-баранглиги билан танишамиз, шунинг учун уларни намойиш қилиш зарур. Бундан ташқари, таълим мақсадига эришиш учун минглаб ёки юзлаб томошабинларга эга бўлиш шарт эмас, ўнлаб томошабин етарли — натижа ёмон бўлмайди. Фестиваль ва таълим ўзаро боғлиқ нарсалардир.

— Бошқа фестивалларда маҳорат дарслари қанчалик тез-тез ўтказилади?

- А синфидаги фестивалларда, мен бўлган ҳамма жойда маҳорат дарслари ўтказилади. Яна бир жиҳати, маҳорат сабоқлари, ижодий учрашувларда асосан фестивалга атайлаб борганлар қатнашадилар. Талабалар бундай тадбирларга камдан-кам ташриф буюришади, чунки фестиваллар кўпинча мактаб таътиллари пайтида ўтказилади. Бундан ташқари, кинофорумга ташриф буюриш арзон завқ эмас — чипталар, меҳмонхоналар, ҳамма нарса пул туради. Шу маънода, масалан, таълим нуқтаи назаридан Европа кинофестиваллари нишонга тегмайди. Тошкент фестивали ҳамма учун очиқ. Ва бу ажойиб.

- Нарҳлар ҳақида. Бундай тадбирларни ўтказиш ва умуман кинони ривожлантириш катта маблағ талаб қилади. Ҳукумат бу пулни тақдим этиши қанчалик муҳим?

Александр Сокуров ва Алексей Учитель Самарқанддаги экскурсияда. Ташкилотчилар фотосурати

— Давлатнинг мавжудлигидан мақсад маданиятни яратиш ва уни сақлашдир. Албатта, давлат иқтисодиёт, мудофаа қобилияти ва ҳоказолар билан шуғулланиши керак. Лекин маданиятни ривожлантириш бирламчи вазифадир. Агар маданият юқори даражада бўлмаса, бу дипломатлар, ҳарбий офицерлар, иқтисодчилар ва мутасаддиларнинг малакасига таъсир қилади. Маданият даражаси — одамларнинг сезгирлик даражасидир.

Давлат таълим ва бундай тадбирларни қўллаб-қувватлашга сарфланадиган харажатларни ошириши керак. Бу цивилизациялашган жамият доирасида давлат мавжудлигининг кафолатидир. Ва у цивилизациялашган жамият доирасида бўлсагина, у тирикдир. Иқтисодиёт ишлаяпти, одамлар бандит эмас. Маданият бор экан, бузғунчилик ва диний радикализмдан ҳимояланиш бор.

— Муаллифлик ва фестивал киноси ўзини-ўзи таъминлашга интилиши керакми?

— Продюсер шунга интилиши керак. Режиссёр бу ҳақда ўйламаслиги, ўз ишини бажариши керак. Фильм суратга олинаётганда, якуний натижа қандай бўлишини ҳеч бир режиссёр билмайди. Ва натижани аниқлаш мумкин — у тижорий жиҳатдан муваффақиятли бўладими ёки утилитар — фильм экранга чиққандан кейингина маълум бўлади. Умуман олганда, маданият олдида пул ишлаш вазифаси йўқ. Юқорида айтиб ўтганимдек, асосий вазифа одамларда маданиятли ҳаётга барқарор қизиқиш уйғотишдир. Акс ҳолда, ҳеч қандай яхши нарса юз бермайди.

— Ёзувчи қалб меъмори, дейишарди. Бу режиссёрларга қанчалар тааллуқли?

— Бу ёзувчиларга тегишли, лекин режиссёрларга эмас. Улар бирлашган ягона масса эмас. Ҳар ким ўз режаси бўйича ишлайди, ҳар кимнинг ўз вазифаси бор, ҳар кимнинг ўз услуби бор. Режиссёрларнинг ҳеч бири зўравонликни қўзғатмаслиги ёки рағбатлантирмаслиги лозим.

ℹ️ Александр Сокуров — совет, россиялик кинорежиссёр ва сценарийнавис, Россия Федерацияси халқ артисти. Кўплаб рус ва халқаро кино мукофотлари, жумладан Берлин, Канн ва Венеция кинофестиваллари совриндори. «Қамал китобини ўқиймиз», «Фауст», «Қуёш», «Рус кемаси», «Иккинчи доира» каби фильмлар муаллифи. 1995 йили Европа кино академияси Александр Сокуровни жаҳон киносининг юзта энг яхши режиссёрлари рўйхатига киритган.